zxc4496

zxc4495

zxc4497

Шулуун хөх хошуу бол түүхэн дээр монгол туурагатаны хөгжин мандасан, төр барисан хүйс газрын нэг юм. Одоогийн Шулуун хөх хошууны нутаг бол Их Юань Улсын Хувилай Цэцэн хааны мандаж байсан төрийн Шар талд байгуулсан зуны ордон байсан газар бүлгээ. Хурахын уулс, Хулан шарга даагын элс манхыг багтаасан өргөн уудам, өнөр баян тал нутаг болно. Одоо тус хошуу нь Өвөр монголын шилийн гол аймагт багтаж байна. Шулуун хөх хошуу бол өнөр баян үзэсгэлэн сайхан нутаг юм. Балар ой, битүү шугуй, алаг цэцэг, нуур бөрд үргэлжилсэн умарт хэсгийн Хулан шарга даагын элс манхан дах Загастай нуур, гурван сайхан нуур, Аривдах, Даага, Сангийн далай нуур нь загас, хужир, Бадваагийн гаралтаараа гадаад дотоодод цуутай билээ.
Шулуун Хөх хошуу аялал жуучлалын нөөц ихтэй, соёл түүхийн давуу талаараа онцлогтой. Өвөр Монгол орны хэмжээнд цорын ганц дэлхийн соёлын өв - Юань гүрний Дээд нийслэлийн буурь энэ нутагт бий. Энэхүү газар нь жилдээ хүлээн авах жуулчлалын тоогоор Монгол улсыад ирдэг аялал жуулчдын тооноос давдаг. Улмаар малчдын хамтарсан байгуулсан 132 аялал жуучлалын баазын 10 нь ӨЗО-ны зэрэглэлийн 5 одтой аялал жуучлалын төвийн стандартыг хангажээ.
Бид түүх соёл, байгаль орчин, газар зүйн байрлал, зам тээврийн давуу талаа ашиглан Юаний Дээд нийслэлийн буурийн эргэн тойронд тал нутгийн өвөрмөц соёлоор онцлог болгосон “Хулан шарга даага” элсний аялал жуучлалын бүс, түүх соёлын үлдэгдлээр онцлог болгосон алтан цэцэгт талын аялал жуучлалын бүсийг бүтээн байгуулжээ.
Их Юань улсын дээд нийслэлийн туурь нь ЮНЕКСО-гийн Дэлхийн өвийн жагсаалтад багтсан Юань гүрний дээд нийслэл буюу Хубилай сэцэн хааны сэрүүн асрын туурь нь Шилийн гол аймгийн Шулуун хөх хошууны төвөөс зүүн зүгт 28 км зайтай орших Шанд голын /Луань Хэ голын дээд урсгал/ хөвөөнд оршдог юм. Хотын туурь нь тэгш дөрвөлжин хэлбэртэй бөгөөд тал бүр нь 2200 м2. Юань гүрний дээд нийслэл нь гадар хот, дотор хот болон цэцэрлэг хот гэсэн гурван хэсгээс бүрдэнэ. Төв ордон буюу Их амгалан ордны туурь нь 8 м өндөр, зүүнээс баруун тийш 170 м урт, хойноос урагшаа 55 м өргөн аж. Их амгалан ордон нь тухайн үедээ 7 давхар байсны гурван давхар нь газар дор байдаг байжээ.
Хубилай хааны хүрэл хөшөөг Шанд голын хөвөөнөө Хубилай сэцэн хааны цул хүрэл хөшөөг 80 тн хүрлээр 2007 онд босгожээ. Энэ нүсэр том хүрэл хөшөөний гол цөмд нь дүрслэгдсэн хүн бол Чингис хааны дөрөвдүгээр хүү болох Тулуйн хоёдугаар хүү Хубилай сэцэн хаан юм. Хубилай сэцэн хаан 80 насалсан учир хөшөөг 80 тн хүрлээр цутгажээ.
Хубилай хаан дээд нийслэлээ Шандын шар талд 1256 онд байгуулснаас хойш энэ хөшөөг урлаж дууссан 2007 оныг хүртэл нийт 751 жил өнгөрснийг билэгдэн хөшөөг 7.51 м өндөртэй хийжээ. Харин тэрбээр Юань гүрнийг 34 жил захирсны учир хөшөөг 34 метр урттай хийсэн гэнэ. Хөшөөг 6 метрийн зузаантай хийсэн нь бас л учиртай. Энэ нь Юань гүрнийг нийт 11 хаан захиран төвхнүүлснээс Хубилай хааныг оролцуулаад ердөө 6 хааныг л энэхүү хөшөөг байгуулсан Юань гүрний дээд нийслэл Шанд хотод хаанаар өргөмжилсэнтэй холбоотой.
Хөшөөний гол хэсэгт нь Хубилай хааны сүрлэг дүрийг товойлгосон бол зүүн гар талд нь нийслэл Шанд хотод хаанаар өргөмжлөгдсөн Хубилайгаас гаднах 5 хааны дүрийг урлажээ. Энэ таван хаан нь баруун гар талаас Өлзийт хаан Төмөр, Хүлэг хаан Хайсан, Буянт хаан Аюурбарбад, Заяат хаан Төвтөмөр болон Юань гүрний сүүлчийн хаан Ухаант хаан Тогоонтөмөр нар болно.
Хубилай хаан нь Юань гүрнийг байгуулахаасаа ч өмнө эрдэмтэн мэргэдийг ихэд эрхэмлэн хүндэтгэж, өөрийн шадар туслах бөгөөд зөвлөхөөр ажиллуулдаг байжээ. Тйимээс хөшөөний баруун хэсэгт түүний зөвлөхүүдийн босоо дүрийг товойлгосон байна. Үүнд: Юань гүрний засаг захиргааны зохион байгуулалтыг төлөвлөсөн Лию Бинг Жун; Юань гүрний одон орон судлалын төвийг үүсгэн байгуулагч Перс гаралтай эрдэмтэн, одон орон судлаач Жамал-ад-Дин; гурав дахь нь мөн төрийн засаглалын зохион байгуулалтыг хариуцаж байсан улс төрийн зөвлөх Ёо Шү, дөрөв дэх нь инженер математикч, Шанд болон Бээжин хотын усан сангийн системийг зохион бүтээж, гардан байгуулсан алдарт Гүо Шү Жин, тав дахь нь дөрвөлжин үсгийг зохиосон, Юань гүрний Улсын багш Пагва лам бол зургаа дахь нь Дорныг Өрнөдөд аяллын тэмдэглэлээрээ танилцуулсан Италийн алдарт жуулчин Марко Поло юм. Марко Поло нь Юань гүрэнд нийт 17 жил амьдарсан билээ. Юань гүрний дээд нийслэл орших Шанд хотод 7, 8 дугаар сард алтанхуа буюу алтанлянхуа цэцэг битүү ургаж, шав шар өнгөтэй болдог учир тэр талыг “Шандын шар тал” гэх болжээ.
Хубилай хааны амьдрал, Юань гүрний улс төр, эдийн засаг, соёл, дайн байлдаан болон гадаад харилцаа зэргийг харуулсан өргөн агуулга бүхий "Хубилай хаан" 50 ангит уран сайхны киноны зураг авалтын хотхоныг Шандын шар талд байгуулжээ.
Дэлхийн түүхэнд нэр алдраа түгээсэн их хааны түүринд онгодын даалгавраар хоёр дахь удаагаа өргөл өргөхөөр энэ нутгийг зорьсон билээ. Зуны ид халуунд бүх биений хөлс урсана. Кино аппарат, өргөлийн зүйлээ авч их хотын туурийг зорилоо. Өмнөх ирэлтээр байгуулсан уулзвар дахь дурсгалын хөшөөг өөрчлөн туурь руу шилжүүлжээ. Бид эхлээ их хаанд зориулсан хөшөөнд үчиж залбирал хийлээ.
Тэндээс цахилгаан машинд сууж хөдөлөхөд шар талын цэцэг угтан авч билээ. Энэ жил гандуу байгаа тул цэцэг тааруухан ургасан гэж танилцуулав. Цэцэгийн дунд зугаалахад зориулж тусгайлан модон зам засчээ. Мөн амарч суух сүүдрэвч байгуулж тав духыг хангахыг эрмэлзжээ. Цэцэгсийн дунд Байгаль хамгаалагч нар жуулчдыг хэсэг бүлгээр дагалдан явж, цэцэг “зулгаахаас” сэргийлэх ажээ.Хааны ордны зүг явахад намагтай гол дээгүүр гардаг тухайн үед тэр хэсэг өмнө талаас цэргийн довтолгооноос хамгаалахад байршлын давуу байдлыг бий болгож байжээ. Зам явсаар хааны ордны хяналт шалгалтын хэсэгт аваачина. Тэнд чандлан шалгасны дараа их хэрэмд оруулдаг байжээ. Хамгаалалтын шалгалтын бүсийн дэргэдүүр өнгөрөв.
Одоо их хааны ордны туурь, гол цамхаг болох 13-н давхар барилгын туурь дээр ирж байгаа нь энэ билээ. Их хааны ордны туурь дээр Монголоос авчирсан арч, монгол архи, сүүний дээжээс хүмүүс цөөрсөн үед өргөж залбирлаа.
Ордны туурийн ард байрладаг байсан эрдэмтэн зөвлөгч нар, цэргийн хамгаалалт, дарханы газар гм барилгын суурь үлдэгдэл байрладаг. Ялангуяа цэргийн хамгаалалтын баярнаас эргэн тойрон тод харагдана. Бид эндээс хөдөлж, хэрэмний зүүн талд байрлах нэн эртний, хэрэмний дундаас цойлон ургасан олон зуун настай модон дээр очиж тахилгын зан үйлээ хийсэн билээ.
Энэ удаа Монгол бөөгийн их зайран, Хөвсгөлийн Цагаан нуур сумын зүүн тайгын улаач, олонд Нэргүй гэж алдаршсан Төмжий хүндэтгэлийн бөөлөлт хийсэн билээ. Энэ бөөлөлтийн эхлэх цаг нь бол 2023 оны 7 дугаар сарын 11-ны өдрийн 11 цаг 11 минут байлаа.
Зайрангийн бөөлөөн хуурын аяаар тамлаг, дуудлагаар эхэлж, онгод юугаа заллаа. Ид зуны халуун шатад байгаа үед цаг орчим бөөлнө гэдэг бас л яггүй зүйл бөлгөө. Хаана ч бидэнд тэнгэр шүтлэгтэнгүүд байнга туслаж байдаг. Шүтлэгтэн хоёр залуу хамт залбиралын зан үйл хийсэн билээ.
Аугаа их зүйл эгэл зүйлээс эхтэй байдаг. Их хааны сүнс Эх орон монгол нутаг, биднийгээ ивээн тэтгэх болтугай.

Twitter