ФОТО
ВИДЕОДарханы чиглэлийн үе, үеийн замаар зорчиж явлаа. Олон ч удаа зам тавьж, олон ч удаа өөрчлөгдөж ирэв. Дахин дахин зам тавиад байдаг үрэлгэн тогтолцоо үргэлжилсээр байна.
Ихэнх шийдэлтэй танилцаж явахад Орос, манай улсад нарийхан зам тавьдаг. Оросод бол тавсьсан зам дээрээ асфальтаа зузаалаад явдаг. Манайхан бол бүгдийг шинээр хуулж дахин тавьдаг арга барилтай. Хятад бол олон улсын стандартын дагуу тавьдаг. Манайханыг зам тавихдаа дээрээс нь, хажуугаас нь төсдийг тандаг туршлагатай гэж иргэд ярьцгаадаг. Ямар ч байсан манайханы хувьд цөөхөн жилийн настай, дахин дахин зам тавих сонирхолтой улс төрчидтэй. Тавьсан зам нь хэдхэн жил болоод голдуу ус, хөрсний үерээс болоод цоорч, гэмтдэг. Тэгээд дахиад засах, тавих төсөв яригддаг. Төсөв батлагдтал хугацаа их орно. Тэр хооронд иргэд хохирно. Манайд бол энэ бүх стандартын дагуу тавьсан үлгэр жишээ зам гэвэл Ховдын Улаан даваа, хавцалын зам юм.
Харин энэ удаагийн Дархан-Улаанбаатарын 4 эгнээ зам найдвар төрүүлж байна. Яагаад гэвэл энэ олон жилд анх удаа олон улсын стандартын замтай болох нээ. Олон жил дуншиж байж энэ зам эхэлсэн. Гадаадын олон хөрөнгө оруулагчид манайхыг сонирхож байсан. Гэвч манай улс төрчид тэднийг “үтэр түргэн” үргээсэн.
Хөрш зэргэлдээ хятад улс замын асуудлаа тун богино хугацаанд шийдвэрлэсэн байдаг. Миний хувьд Эрээнээс Түвд хүртэл тэр тавьсан замаар нь машинаар аялсан болохоор бага ч гэсэн харьцуулж бичих боломж байна. Ийм стандартын хурдны зам тодорхой зааг дээр үйлчилгээний газар болох, амралт, хоол, дэлгүүр, засвар, 00-ийн цэг-тэй байсан. Энэ нь аваар осол гээд олон асуудалд урьдчилан сэргийлэх, байгаль орчиноо бохирдуулахгүй байх ач холбогдолтой. Маш өндөр уулын туннель бүхий олон мянган км стратегийн замыг бараг 2 жилд дуусгасан байдаг. Бид өөрсдийгөө өмөөрч тайлбарт нь олон зүйл, шалтгаан бичиж болох байхал даа.
Манай замууд олон жил зам баригдаж байгаа нь олон учиг шалтгаантай. Голдуу улс төрийн сонгуулийн “багт наадам” болгоод байдаг. Харин азийн өндөр хөгжилтэй орнуудад стратегийн ач холбогдолтой асуудлыг улс төржүүлэхээс сэргийлсэн хуультай байдаг. Энэ нь манайд байдаггүй болохоор улс төрийн сонгууль замын ажилд хүртэл нөлөөлөөд байдаг.
Миний хувьд өмнөд хөршийн Хөх хот Чингисийн цогцолборын хурдны зам тавих ажилтай танилцах завшаан тохиолдсон юм. Хуучин зам нь өнөөгийн зам шиг нарийхан байж билээ. Тэр замын хажуугаар шинэ замаа тавихдаа замын хөдөлгөөнд саад болоогүй. Одоо ч хуучин замаар хүнд даацын нүүрс зөөсөн автомашин яваа харагддаг. Түүнийгээ төлбөргүй зам гэж танилцуулж байсан. Хурдны энэ зам тодорхой км яваад төлбөр төлдөг. Гэмтэл гарангуут дор нь засч байгаатай таарсан. Төсөв хүлээдэггүй, замын хуримтлалаас засвараа хийчихдэг. Гол нь зам эзэнтэй байх зарчим юм. Зам улсын мэдлийнх, гэхдээ хариуцсан хэсгүүдийг тодорхой компани хариуцна. Хариуцлага алдвал тэдгээр компанийг өөрчилж болдог. Замын буруугаас хохирол гарвал тэд бас тухайн зорчигчийн хохирлыг барагдуулна.
Анх хурдны замаар зорчиж байхад төлбөр багагүй л төлж байсан. Одоо тун бага төлбөр төлөх болсон байна лээ. Тэгээд би зориуд сонирхосон юм. Яагаад багассан бэ гэхэд автозамаар зорчигчдоос авсан төлбөрөөр замаа тавьсан зардалаа нөхсөн. Улмаар хангалттай хуримтлал, нөөцтэй болсон. Тиймээс замаар зорчигчдоос авах төлбөрөө бага хэмжээтэй болгосон гэж байв. Эргээд бодоод үзэхэд 10-16 жилд тавьсан замын зардалаа төлж, улмаар шинэ зам тавих зардалаа олжээ хэмээн тооцов. Замыг зөв тавьж, ашигтай ажиллавал улсад их ашигтай ажээ. Төсөлөөс төслийн хэмжээтэй эдийн засгийн ашиг олж чадаж байна. Харин манайд бол өөр байна. Бидэнд үнэхээр шинэчлэлт хийх хэрэгтэй байна.
Бас нэг хөндөх сэдэв бол нэгийг босгож нөгөөхийг нураах ажиллагаа юм. Зам тавьж байна гэж байгаль орчиндоо хамаагүй хандах явдал манайд хэрээс хэтэрсэн харагддаг. Гадаад дотоодын компаниуд бид зам тавьж байгаа гэсэн шиг замбараагүй газар онгичих нь их байна. Өм, өм ухсан уул нуруудаа харахад эзний сэтгэл дутаад байгаа мэт санагддаг юм.
Д.Жаргалсайхан
