ФОТО
ВИДЕОМонгол Улсын анхны маршал Гэлэгдоржийн Дэмид нь1900 онд Сайн ноён хан аймгийн Цэцэн чин вангийн хошуу одоогийн Архангай аймгийн Ихтамир сумын Хан-Өндөр багийн нутаг Алтан тэвш гэдэг газар Гэлэгдоржийн гэрт төржээ. Тэрээр багаасаа ухаалаг сэргэлэн цовоо, ой сайтай хүү байсан учир 10 орчим настай байхад нь тэднийх Хан-Өндөрийн хүрээнд нүүн ирж, хүүгээ сайн лам болгохыг зорьсон боловч лам болсонгүй лагдай.
Дэмид тус хүрээнд амьдарч ажиллаж байсан Хятад, Орос, Төвд, Дани, Монгол лам хуварга худалдаачин, түшмэл, бичээч зэрэг таван хэлийн олон янзын хүмүүсийн дунд орж, тэдэнд үйлчилж, арилжаа наймаа, худалдаа үйлчилгээ, үзэл санаа, зан чанарыг өөрийн нүдээр үзэж, биеэр мэдэрч өөрөөр хэлбэл олон янзын хүмүүсийн дунд орж, ажилласан нь тухайн үедээ, тэр үеийн Монгол орны нийгмийн амьдралыг танин мэдэж авсан нь ирээдүйн улс төр, цэрэг арми, нийгмийн зүтгэлтэн болох мэдрэмжийг нь нээж өгчээ.
Г.Дэмидийг 17 настай байхад Хан-Өндөр уулын хошууны төвд Наянт вангийн гутгаар хүү Артаасэд Бээжингээс ирж Монгол бичгийн сургууль "Тэнхим" байгуулсан нь түүний холыг харах, алсыг ухааруулах, билгийн нүдийг нээжээ. Тэнхимийн "Эрдмийг суръя гэвэл бичгийг сур. Эрүүлийг хүсвэл цэврийг сахь" гэсэн уриа дуудлага нь Дэмид хүүгийн сэтгэлд яв цав тохирч, бичиг үсгийг шамдан сурч, алсын замд гарч холыг зорих эрдмийн аянд баттай дөрөөлүүлжээ.
Г.Дэмид 21 настайдаа 1921 онд шинэхэн үүсэж байсан ардын журамт цэрэгт ах Надмидынхаа оронд сайн дураараа элсэн орж, гадаадын түрэмгийлэгчдийг эх орноосоо хөөн зайлуулж, ардын хувьсгалын ялалтыг хангах үйл хэрэгт, амь бие үл хайрлан, идэвхтэй оролцож явсан аж. Ардын хувьсгалын партизан Г.Дэмид 1921 онд Алтанбулаг хотод МАХН-д гишүүнээр элсжээ.
Дэмид багадаа хурдан морь унадаг, ажнай хүлгийн уяачдынхаа тоосонд хийморь сэргэдэг байсан нь хожим нь моринд дуртай болгож цэргийн жанжин болсон үедээ ч тэр хүслээ хөглөсөн. 1926 онд Зөвлөлт Орос улсын Тверь хотын морин цэргийн сургууль онц дүнтэй үлгэр жишээ суралцсан байдаг.
Цэргийн зөвлөлийн гишүүн Г.Дэмидэд Англи Улсаас морин цэргийн сайхан эмээл бэлэглэсэн байдаг. Энэ эмээл болон түүний эдэлж хэрэглэж байсан цэргийн дүрэмт хувцас Монгол цэргийн музейн үзмэрт бий.
Тэрбээр улс орныг батлан хамгаалах хүч чадлыг бэхжүүлэх ажлыг гардан удирдахдаа Монгол Ардын Хувьсгалт Цэргийг өөрчлөн шинэчилж, эхний ээлжинд механикжсан морьт цэрэг, улмаар орчин үеийн арми болгох зорилтыг дэвшүүлж байв. Түүний санаачилгаар 1930-аад оны дундуур Монгол Ардын Хувьсгалт Цэрэгт техникийн цэргийн эзлэх хувийг нэмэгдүүлж их буу, холбоо, хуягтын тусгай хороодыг бие даан байгуулснаар Монгол Ардын Хувьсгалт Цэргийн байлдааны бэлэн байдал, байлдах чадвар эрс өсчээ. Ийм учраас судлаачид Г.Дэмидийг “техникжсэн морьт цэргийн онолыг үндэслэгч”, “цэргийн шинэчлэлийн анхдагч” хэмээн дүгнэдэг. Г.Дэмид Монгол, Зөвлөлтийн цэргийн харилцаа, хамтын ажиллагааг бүрэн эрхт тусгаар тогтносон улсын зарчимд тулгуурлан харилцан ашигтай хэлбэрээр хөгжүүлэх, зөвхөн дайны цагт Зөвлөлтийн цэргийг Монголд оруулах, бусад үед техник-эдийн засгийн тусламж авах тухай байр суурийг баримталж байв.
Маршал Г.Дэмид ЗХУ-ын БХЯ-ны сайд К.Е.Ворошиловын урилгаар Зөвлөлтийн цэргийн маневрын сургуулийг үзэхээр явж байгаад 1937 оны 8 дугаар сарын 27-нд ЗХУ-ын нутаг Сибирийн төмөр замын Тайга өртөөнд учир битүүлгээр нас баржээ. Тухайн үедээ түүний үхлийг хоолны хордлогоос болсон хэмээн тайлбарлаж байсан боловч энэ нь зохион байгуулалттай улс төрийн аллага байсан гэж судлаачид дүгнэдэг. Түүнийг нас барсны дараахан “Дэмид бол хувьсгалын эсэргүү, Японы тагнуул” байсан хэмээн зарлаж, аав Гэлэгдорж, эхнэр Навчаа болон төрсөн ах, дүү нарыг нь баривчлан хуулийн дээд хэмжээгээр шийтгэжээ.
Маршал Г.Дэмидийг 1962 онд цагаатгажээ.
